Phobjikha Valley

Phobjikha Valley is een heel ondiepe vallei op grote hoogte waar 's winters de zwarthalskraanvogels overwinteren. De kraanvogels komen vanuit Tibet aangevlogen en zouden bij aankomst en vertrek in de vallei drie keer om de tempel cirkelen. Omdat Romke en ik niet in de winter maar in de zomer in de vallei waren hadden we niet verwacht ze te zien. Maar het bleek dat er twee vogels gewond aan hun vleugels waren. Die worden opgevangen bij het informatiecentrum over de kraanvogels. We hebben ze dus toch kunnen bewonderen.

Toen we in Pobjikha Valley waren kostte het enige moeite om onze homestay te vinden. Er waren er nogal wat. Gelukkig kwamen we uiteindelijk goed terecht.

Voor onze eerste dag hadden Karma en de gastheer een wandeltocht over twee passen uitgezocht. Onze gastheer zou meegaan omdat de paden waarschijnlijk lastig te vinden waren omdat er zo weinig meer gewandeld werd. Er waren geen touristen meer vanwege corona en de Bhutanezen zelf gebruikte de paden niet meer omdat ze auto's hadden. Het was maar goed ook dat de gastheer meeging. Het pad was compleet overgroeid, de pas op 3647 meter hoogte en we begonnen op 3100. Ik was helemaal stuk en stond te wankelen op mijn benen. Romke trok het beter. We hebben toen maar bij een houtstapel gerust en besloten dat we niet meer naar de tweede pas zouden gaan maar dat Kencho ons op kon halen voor de lunch.

De lunch was een picknick die we eer aan deden. Daarna was het toch maar terug naar de homestay.

De volgende dag hadden we een makkelijke wandeling door de vallei. Eerst naar de tempel en van daar naar het klooster, of omgekeerd. Praktisch geen hoogtemeters en op het eind wachtte ons een 'hot stone bath'.

Zoals je kunt zien was het regenseizoen duidelijk begonnen. Overal dreigende wolken.

We hebben op het eind het klooster nog bezocht maar helaas werden we daar aangevallen door een zwerfhond. Een groot beest dat doelgericht op ons af kwam terwijl wij met ons 4-en waren en blaffend en grommend voor ons bleef staan. Onze eerste ervaring met een zwerfhond die aggressief was. De adrenaline giert dan wel even door je lijf, want wat te doen? Kencho nam een stok en sloeg ermee naast de hond op de grond om duidelijk te maken dat we niet van zijn gedrag gediend waren. Dat hielp in eerste instantie niet. Pas toen de stok in tweeën geslagen werd vlak naast de hond liet hij ons met rust en konden we verder lopen.

Gelukkig was het eind van de dag erg goed. We kregen een 'hot stone bath'. Onze gastheer was de hele dag bezig geweest met stenen warm te maken en die in het badwater te doen, ze er weer uit te vissen en opnieuw warm te maken.

Aan de buitenkant van de badhut was een bak waarin de stenen gedaan werden die waterverbinding met het houten bad had. Zo kreeg je wel de warmte maar niet de hete stenen. Heerlijk een uur erin gedobberd en daarna een uur zitten bijkomen van het badderen. En daarna Romke in hetzelfde badwater en daarna de rest van de huishouding. Net als vroeger toen we ook allemaal in dezelfde teil met warm water gingen.

Zondag, vertrek uit Thimpu voor een paar dagen wandelen

Omdat we zondag meteen weg gingen was het handig dat ik de yakdeken die ik vanuit Bhumtang moest krijgen nog thuis geleverd kreeg. Gelukkig ging dat goed.

Zaterdagmiddag zijn we dan ook druk aan het pakken geweest en 's avonds hebben we ons getrakteerd op een restaurant. Daar werden we flink verwaarloosd en toen we konden bestellen bleek dat lang niet alles beschikbaar was wat op de menukaart stond. Gelukkig hadden ze een goed uitleg. De koningin kwam er dineren. We hebben onze keus dan ook maar aangepast en zijn net zo lang blijven zitten tot we de koninging in levende lijve binnen zagen komen.

Zondag was nog hectisch. We waren nog niet helemaal klaar met pakken toen Kencho en Karma er al waren. We werden uitgezwaaid door de moeder van onze huisbazin. Ze had nog een zak walnoten van de eigen walnotenboom. Gelukkig hadden wij nog drie 'badeendjes' die eigenlijk voor de assistenten bedoeld waren. Die konden we nu aan haar geven voor haar kleinkinderen.. Ook Sonam kwam ons nog uitzwaaien. En daarna waren met ons 4-en op stap op weg naar Pobjikha valley. Daarbij kwamen we over Dochula die in mist en miezer gehuld was toen ik naar Punakha ging (en ook toen op de terugweg). Ter ere van Romke was er een stralend uitzicht op de Himalaya.

We zijn net over de pas het Pelgrimspad gaan doen. Dat loopt naar een klooster/tempel met mooie uitzichten.

Daarna was het lunchtijd, dat deden we weer op de pas zelf. En als gebruikelijk was het de bedoeling dat Karma en Kencho apart aten. Romke en ik vonden het gezelliger als ze bij ons kwamen zitten. En zo geschiedde.

Daarna was het doorrijden tot we bij onze homestay in Pobjikha valley kwamen

De laatste week les

De laatste week werd gekenmerkt door de voorbereidingen voor de eindpresentatie op de 16de. Er was weinig meer voor mij te doen behalve aanwezig zijn. Dat maakte het dan ook makkelijk om met Romke naar Paro te gaan om zijn rugzak op te halen die precies een week later dan gepland op het vliegveld aankwam. En ook daar waren de assistenten weer onontbeerlijk. Ze legden uit hoe het taxi-systeem werkte, besteld een taxi voor ons, legden uit hoe we de ritprijs konden berekenen als er ook andere mensen nog meegenomen werden etc. Heerlijk, lokale kennis.

Omdat we op de 9de al langs de balie gegaan waren in Paro om te kijken of de rugzak er al was wisten we nu precies waar we wezen moesten, niet 'Arrivals', noch 'Departures', maar 'Cargo'. Blijkbaar herkenden ze Romke want we hoefden niet eens te laten zien dat de bagage echt van hem was. Het was wel fijn dat de rugzak er was, want meteen na afloop van de cursus zouden we gaan trekken. Dan had Romke echt zijn hele tijd Bhuthan zonder zijn spullen gezeten. En waren de badeendjes die hij mee had niet goed terecht gekomen.

Die badeendjes waren bedoeld voor mijn studenten omdat ze nu echte programmeurs waren. Echte programmeurs gebruiken badeendjes bij het debuggen, zie rubber ducking. Behalve met badeenden heb ik ze ook kennis laten maken met de struisvogel. Als je weet dat er een bug in je programma zit kun je besluiten om te doen alsof die er niet is, met name als hij niet vaak optreed en erg kostbaar is om op te lossen en het makkelijker is om het op zo'n moment handmatig even recht te zetten. Dat was iets dat ik van Romke leerde in die laatste week en graag doorgaf aan mijn studenten.

Behalve dus wat losse eindjes en een uitstapje om Romke's rugzak op te halen moesten de studenten ook de eindpresentatie voorbereiden en wat culturele zaken voor de afsluiting regelen. Ze besloten tot twee dansen uit Bhutan en een Nederlandse volksdans die ik ze geleerd had. Dat hield in dat ik mee moest dansen. Toen heb ik ook maar aan een van hun dansen meegedaan. Een compleet andere stijl van dansen. We hebben van youtube afgekeken hoe hij moest. Helaas kan ik geen opnames van ons optreden delen. Op de facebookpagina moeten ergens foto's te vinden zijn maar ik zie ze even niet.

Gelukkig kan ik de officiële uitnodiging voor de afsluiting wel terugvinden. Altijd leuk voor het plakboek.

Taktsang op Jitske's verjaardag

De geboortedag van Guru Rinpoche is een nationale feestdag in Bhutan, gevierd op de tiende dag van de zesde maanmaand, die in juni of juli valt in de westerse kalender. Dit jaar was dat 9 juli, toevallig ook de geboortedag van Jitske. Het was dan ook erg leuk dat mijn klas een uitstapje had georganiseerd om de geboortedag te vieren. Zo had ik toch een beetje het gevoel dat ik iets aan Jitske's verjaardag deed.

Het uitstapje was naar Taktsang oftewel Tiger's nest. Het was op deze plaats dat Guru Rinpoche mediteerde en het Boeddisme naar Butan bracht. Vandaar dat het de plaats was waar we naar toe gingen op deze feestdag. Ik had Taktsang willen bezoeken, blij met het idee dat er bijna geen toeristen zouden zijn. Maar we kwamen om in de mensen. Iedereen die kon ging die dag naar Taktsang vanwege de betekenis van de dag en de betekenis van Taktsang. We stonden in de rij bij alle ruimtes waar beelden stonden om onze eerbied te getuigen. We stonden in de rij voor de grot, we stonden in de rij voor de boterthee en boterrijst, we stonden in de rij .... Maar het voelde gelukkig niet als toerist. We hebben maar zo'n 6 buitenlanders gezien

Om zes uur 's ochtends werden we opgepikt door de bus om bijtijds te kunnen starten met de wandeltocht omhoog. Dat betekende zonder ontbijt de deur uit omdat we anders nog vroeger op zouden moeten staan. Romke en ik kwamen in verschillende bussen terecht en ik had het ontbijt. Die zielepoot kon dus pas ontbijten toen we op de parkeerplaats van Taktsang waren. Ik had keus uit twee ontbijten. Hoewel ik had gezegd dat wij voor ons eigen ontbijt zouden zorgen, hadden de studenten toch ook ontbijt voor ons geregeld. En dat ontbijt was bij mij in de bus. Dat liep Romke dus ook mis.

Vanaf de parkeerplaats is het ongeveer twee uur lopen over een redelijk pad. Het enige probleem is dat het alleen maar omhoog is. De parkeerplaats ligt op 2580 meter en Taktsang op 3100. Dat was dus een leuke klim. Al helemaal voor Romke die pas op dinsdag was aangekomen en op 2400 meter had gezeten in Thimphu. Hij was nog niet geacclimatiseerd. De studenten namen gelukkig onze rugzakken over zodat we makkelijker konden lopen. En met de nodige rustpauzes lukte dat inderdaad. Bijna 500 meter stijgen.

Bijna boven kleedde iedereen zich om in de traditionele/formele kleding. Gelukkig had ik in de tussentijd ook een kyra gekocht met hulp van Karma en kon ik me dus ook netjes uitdossen.

Daarna de laatste loodjes. Rugzakken en mobiels en wandelstokken inleveren. Schoenen en sokken uit. Steile trappen op. En dan in elke ruimte, na al die hoogtemeters, 2 keer drie buigingen. Drie buigingen om respect en eerbied te betuigen aan de Boeddha, Dharma en Sangha (de Drie Juwelen). Voor meer uitleg over het idee achter de buigingen, lees bv neerbuigingen-waarom-en-hoe of buigen
Op 3100 meter hoogte na al dat wandelen waren die buigingen moeilijk om te doen vanwege gebrek aan adem. Gelukkig had een van de studenten al uitgelegd dat de verdienste die je kreeg toenam met de mate van afzien. Als je het zo bekijkt hebben we veel verdienste verworven. Dat is anders dan het Christendom, waar Jezus juist aan het kruis stierf om ons te verlossen. In het Boedisme wordt je geacht zelf aan je verlossing te werken.

Ik had ook bidvlaggen gekocht om op te hangen. Op een gegeven moment waren ze verdwenen. Geen flauw idee of en zo ja, waar, de studenten ze opgehangen hebben. Dat maakt natuurlijk niet uit want ze hangen op een winderige plaats om te zorgen dat de gebeden door de wind over de hele wereld verspreid worden. Toch, als Nederlander, had ik verwacht dat we ze samen op zouden hangen of dat ze minstens verteld zouden hebben dat ze ze opgehangen hadden.

Op de terugweg natuurlijk nog de nodige foto's maken. Op de brug bij de waterval scheen een traditioneel moment te zijn.

Daarna de hele afdaling. Dat kostte gelukkig minder moeite. Lunch op de parkeerplaats waar honden en paarden aan het bedelen waren om eten. Toen terug naar Thimphu. We waren om 6 uur weer thuis. Dat was dus 12 uur uit en thuis met een fantastische dag.

Beestenbende 2

Romke deed een interessante ontdekking qua beestenbende.
Er zijn nogal wat vliegen die graag binnen komen in ons appartement. Wat Romke ontdekte, was dat als je een raam open deed de vlieg daar meteen door naar buiten ging. Terwijl het raam aan de donkere kant van de kamer zat en de vlieg voor het raam waar de zon op stond. Alle keren dat hij dat deed (meer dan eens) ging dat op.

Een ander iets dat hem opviel betrof de zwerfhonden. Tijdens de picknick op de terugweg van Taktsang kwamen die bij ons zitten. Ze deden geen poging om uit de schotels te eten, ze bedelden niet, maar gingen gewoon liggen wachten tot ze gevoerd worden. Dat is voor zwerfhonden natuurlijk erg sociaal

Wat de honden betreft. Er zijn er erg veel. Toch zien we practisch geen hondenpoep. Ze krijgen natuurlijk ander eten, maar ze zullen toch wel gewoon poepen. Ik ben benieuwd waar dat dan is

De paarden daarentegen wilden wel uit de pannen eten. Die waren duidelijk minder goed opgevoed. Paardenpoep was ook duidelijk aanwezig

De koeien kwamen niet langs die hebben geen interesse in de mensen. Die gaan gewoon hun eigen gang.

Beestenbende

Ik had zo'n mooi stukje in gedachten toen ik op weg naar boven was. Maar door het werk en alles wat er gebeurd is ben ik het helemaal kwijt. Ik ga kijken of ik er toch nog wat van kan maken.

Zwerfhonden liggen overal te slapen overdag. Op stoepen opgekruld, midden op de weg languit op hun zij, op hun rug met hun poten omhoog in het gras. De wandelaars lopen eromheen, de auto's rijden eromheen. Soms komt een hond om aandacht bedelen, soms hapt hij naar je hielen als je te dicht langs loopt. Maar ze liggen voornamelijk zonnecel te spelen. Laden zich op voor de avond/nacht. Want 's nachts zijn ze actief. Je hoort ze vechten, blaffen, huilen. Alle energie die ze gedurende de dag opgespaard hebben wordt 's nachts gebruikt.
Eten krijgen ze van de Bhutanezen. Je kunt overal rijst en emma datsi vinden dat voor ze neergelegd wordt. Per slot kun je geen eten weggooien. Ik heb me erover verbaasd dat ik nog geen rat gezien heb. Maar misschien zorgen de honden er wel voor dat die geen poot aan de grond krijgen. Het schijnt dat de honden gesteriliseerd worden maar ik zie ook puppies, dus waarschijnlijk lukt dat niet 100 procent. Op de een of andere manier zijn ze wel sociaal ten opzichte van mensen. Ze komen soms kwispelstaartend op je af om wat aandacht, een aai of anderszins. Maar er zijn ook mensen die met stokken lopen, met name 's nachts, om aanvallen af te weren.

Behalve zwerfhonden die zich niets aantrekken van het verkeer zijn er ook koeien en paarden. Het is me niet duidelijk of die van iemand zijn of niet. Maar ook zij liggen overal en lopen onverstoorbaar door het verkeer. De koeien zijn niet heilig en de paarden ook niet. Volgens sommigen zijn ze van niemand want als goed Boedist zijn dieren van zichzelf, maar ik zie wel kaas en boter dus blijkbaar zijn er koeien die gemolken worden en als ze loslopen met hun kalf bij zich lijkt me dat moeilijk. Daar valt nog wat uit te zoeken.

Een paar jaar geleden in Kathmandu zag ik overal apen in de stad. Die ben ik hier nog niet tegen gekomen. Navraag bij de assistenten leert mij dat ze in Thimphu niet voorkomen. Wel in de dorpen waar ze het eten stelen. In Pobjikha, waar we de laatste week blijven, schijnen ze voor te komen. Net als beren. Alleen zijn die beren niet geïntegreerd in de samenleving maar leven solitair

En dan zijn er nog de kakkerlakken, muggen, vliegen, vlinders, vogels en de haan die me elke ochtend wakker maakt met zijn gekraai.

THT en ingrediëntenlijstjes

De eerste keer dat ik yoghurt kocht waren er alleen potten met de datum van vandaag te krijgen. Vreemd. Nadere inspectie leerde dat er ook opstond tot wanneer na verpakken de yoghurt eetbaar was. Ditzelfde was ook bij de honing het geval en bij meer lokaal verpakte producten. Dat houdt dus in dat je altijd aan het hoofdrekenen bent als je boodschappen doet. Dat houdt je bij de les.

Ingrediëntenlijsten zijn ook zoiets. Op de broodverpakking staat bloem, zuurdesem en water, op de jam staat honing, suiker, duindoornbessen. In deze twee voorbeelden vielen me al twee dingen op. Waarschijnlijk is er geen voorgeschreven volgorde van de ingrediënten van de ingrediëntenlijst van veel naar weinig. Dit gezien het feit dat bij de jam honing als eerste genoemd wordt en bij brood bloem als eerste. Het tweede dat opvalt is dat de lijst precies die ingrediënten noemt die je zelf zou gebruiken als je zoiets zou maken. Er zitten geen anti-oxidanten, conserveermiddelen, smaakversterkers, kleurstoffen, ... in. Dat merk je wel doordat etenswaren inderdaad sneller bederven. Maar het geeft wel het gevoel dat je zuiverder eten naar binnen aan het werken bent. Eten dat hopelijker ook voedzamer is vanwege de afwezigheid van toevoegingen.

Een tochtje naar Buddha Dordenma Statue

Zondag wilde ik wat beweging hebben en een tochtje naar de Buddha Dordenma Statue zou volgens Google Maps maar anderhalf uur duren, ongeveer 5,4 km zijn en 285 meter stijgen en 45 dalen. Het was niet duidelijk of bij die hoogtemeters ook de hoogtemeters bij de tempel zelf zaten of dat je dan aan de voet ervan was. Maar het leek een rustige zondagwandeling met tijd genoeg voor middagdutjes als ik weer terug was.

Uiteraard loopt Google Maps achter op de werkelijkheid. Er waren niet bestaande wegen, afgesloten wegen, omleidingen en nog zo wat oponthoud (zoals slecht kaart lezen en daardoor omlopen). Gedurende de hele wandeling zag je overal werkzaamheden. Opengebroken straten, huizen in aanbouw, grond die geëffend werd, riolering die aangelegd werd, waterafvoer die verbeterd werd, etc. Het blijkt dat er een inhaalslag gemaakt wordt na 2 jaar covid. (Zelfs zo erg dat een café een wachtwoord op zijn wifi heeft van GoOmicron :-). Al die activiteiten gingen op zondag gewoon door.

Behalve dit soort afleidingen en vertragingen waren er ook andere afleidingen. Tot voor kort had ik nooit van khuru gehoord, maar nu onderweg zag ik het prompt overal gespeeld worden. Khuru is een soort openlucht darten met zwaardere pijltjes en een afstand van zo'n 20 meter. Ik had de mazzel om bij de aanvang van een partij te zijn. Beide kampen van ongeveer 8 spelers begonnen met een soort "oorlogsdans" waarbij gezongen werd. Ze hadden ook nog een riem om hun middel waaraan lappen mooi gekleurde stof hingen. Als je de omschrijving van wikipedia leest, dan staat daar bij punt 6 iets over white cuffs die zouden moeten helpen om het doel aan te wijzen. Wat de schrijver op wikipedia duidelijk niet weet is dat de tradionele go witte mouwomslagen heeft. Daar komen die witte mouwomslagen vandaan. Ze zijn niet speciaal voor khuru.
Ik had de darts al een aantal keren in winkels gezien en me afgevraagd wat het waren en waar ze voor gebruikt werden. Wel, nu weet ik het dus.

Uiteraard waren er ook de boomgaarden, vogels, bouwstijlen, zwerfhonden, vlinders, ... te bewonderen onderweg. Dat houdt natuurlijk ook behoorlijk op.

Toen ik er bijna was, kwam ik een openlucht fitness tegen. Die heb je op veel plaatsen in Bhutan. Ik had ze de vorige keer ook al gezien. Maar na 250 meter stijgen en 5 km lopen had ik niet het gevoel dat ik een extra fitness training nodig had. Ik heb hem dus maar links laten liggen

En toen was ik eindelijk bij de tempel. Een hoge, hoge trap. Op het eind een groot plein en daarop de Buddha. Uiteraard met de klok mee om de tempel heen, daarna een laag hoger nog een keer rond en daarna nog een laag hoger nog een keer rond. En daar kon je de tempel in. Volgens het bord bij de ingang zou er lunchpauze zijn maar omdat de lokale bevolking gewoon naar binnen ging heb ik dat ook maar gedaan.

De anderhalf uur van Google Maps werd door alles wat ik onderweg tegenkwam drie uur. De terugweg hoopte ik sneller te zijn. Per slot gaat dat naar beneden en heb ik qua architectuur alles op de heenweg al gezien en ken ik de weg in de tussentijd. Dat lukte. Na een half uur was ik weer thuis. Dat kwam voornamelijk omdat ik een lift aangeboden kreeg van een familie die vond dat ze een oma toch niet konden laten lopen.

Voorbereiden op de slotceremonie

Hoewel de cursus nu precies halfweg is, zijn we ons al aan het voorbereiden op de afsluitceremonie. Het is gebruikelijk dat de studenten dan laten zien wat ze geleerd hebben. Ook worden ze geacht te reflecteren op wat ze geleerd hebben. Maar aan oefeningen is weinig te demonstreren. We zijn ze nu wat software engineering technieken aan het leren zodat er wat documentatie en een werkend programma getoond kunnen worden.

Volgens mijn assistenten is het gebruikelijk dat niet alleen de studenten reflecteren, maar ook de trainers. Daar sta je dan met je goede gedrag. Wat heb ik, tot nu toe, geleerd tijdens mijn verblijf hier in Bhutan en het geven van de cursus?

Ik heb gemerkt dat het me toch meer tijd kost om te wennen aan al de ongewone zaken dan ik dacht. En dat terwijl ik al eens twee weken op vakantie ben geweest in Bhutan. Ik ben hier nu een dikke maand, maar pas gisteren heb ik voor het eerst zelf gekookt, vandaag voor het eerst een uitstapje gemaakt ter ontspanning, vannacht voor het eerst doorgeslapen en uitgeslapen tot 8 uur. Al die tijd ervoor was ik te druk bezig met wennen, lessen voorbereiden, overleven qua eten, overleven qua huishouden, en vooral heel erg moe zijn. Het zijn heel gewone dingen als: waar en wanneer kan ik verse groente en fruit kopen, waar kan ik sokken krijgen, hoe doe ik de was, hoe kook ik rijst met een rijstkoker, ... Het binnengaan van een winkel is iets dat ik moest leren. De eerste paar dagen was ik met een Zweed die de boel al had verkend. De tijd daarna liep ik alleen maar de routes die ik met hem gelopen had en ging ik alleen maar de winkels in waar ik met hem ingeweest was. Sinds deze week begin ik ook andere winkels binnen te gaan, nieuwe café's uit te proberen en ben ik dus voor het eerst een uitstapje gaan maken (Het Takin Preserve). Niet dat ik eerder geen uitstapjes heb gemaakt, maar die waren door anderen georganiseerd en ik hoefde alleen maar aan te sluiten.

Iets anders waar ik aan moest wennen is dat de communicatie hier heel anders loopt. Er wordt aan mijn assistenten verteld als er laptops komen, niet aan mij. Er wordt aan de studenten verteld dat er een oefening voor de koninging is maar niet aan mij. Mijn voorstel wordt aangepast en in een doorlopende reeks gezet, dat wordt niet met mij overlegd. Als mijn studenten een vraag hebben gaan ze naar de assistenten die ze vervolgens naar mij verwijzen, mij rechtstreeks de vraag stellen gebeurt niet.

De aangename ontdekking was dat ik flexibel inspring op alle onverwachte zaken en daar positief gebruik van weet te maken. Geen laptops? Dan maar op het mobiel werken. Geen projector die het doet, dan maar iets vertellen over het rechtensysteem en verschillende userrollen die er zijn terwijl de technicus de projector aan de praat krijgt. Het idee hebben dat de studenten overvoerd zijn met informatie (beaamd door de assistenten) dan het programma omgooien zodat er geen nieuwe bibliotheken uitgelegd worden maar ze een software engineering projectje uitvoeren zodat ze alles wat ze geleerd hebben in een groter verband zien en nog eens kunnen oefenen. etc. etc.

En wat ik echt nieuw geleerd heb is dat ik het niet alleen hoef te doen, dat we met ons allen een traject afleggen en dat we elkaar helpen om beter te worden, de studenten, assistenten en ik. Dat ik om hulp mag vragen, dat ik om feedback mag vragen, dat ik mijn gevoel mag en kan toetsen aan het gevoel van anderen.

Zo, het begin van de reflectie is er.

14 juni Lord Buddha’s Parinirvana

Voor het eerst werd er vrijgegeven op een nationale feestdag. Dat scheen niet gebruikelijk te zijn binnen de DSP. We kregen wel bericht dat er aanbevolen werd om op de zaterdag een hele dag les te geven ipv een halve dag om enigszins te compenseren dat we dinsdag de hele dag vrij zouden zijn. Wel apart, want de twee middagen die we kwijt waren omdat er voor de verjaardag van de koninging geoefend moest worden hoefden niet gecompenseerd.
Maar goed, het is slechts een aanbeveling. Ik ga die aanbeveling niet opvolgen.

Het schijnt dat in 2019 vlak bij het Betapark een heilige plek ontdekt was waar nu een tempel gebouwd wordt. Ik kon het verhaal helaas niet helemaal volgen en heb het op internet ook niet terug weten te vinden. Ik ga het verhaal erachter dan ook niet vertellen. Maar mijn studenten hadden bedacht dat we op die vrije dag naar de tempel zouden gaan. Het was maar drie kilometer lopen. Wel op een continue stijgende weg. We hebben 300 hoogtemeters gemaakt, van 2880 meter naar 3200 meter.

Onderweg liep ik de hele tijd voorop. Niet omdat ik de beste conditie had, maar omdat mijn studenten vonden dat ze niet voor me uit konden lopen. Zoiets loopt wel ongemakkelijk. Iemand had een draagbare geluidsinstallatie bij zich waar rapmuziek uit kwam. Erg toepasselijk op een heilige dag op weg naar een tempel, maar ik kan het compleet mis hebben. Terug liep ik ook voorop, om dezelfde reden.

Boven aangekomen hadden we Thimphu kunnen zien liggen als er geen wolken geweest waren. De tempel was op slot en duidelijk nog niet af. Bij de ingang was een QR-code die je kon scannen als je een gift aan de tempel wilde geven. Wij hadden een gift mee omhoog gebracht en mij werd gevraagd om die te offeren. Wierook, een boterlamp en nog zo wat. Die gift hebben we op de drempel achter gelaten. Toen we naar beneden gingen hadden de koeien al gekeken of het iets eetbaars voor hun was.

De heilige plaats was natuurlijk niet de tempel. Er was een grot vlakbij, die de romp van een heilige(?) voorstelde. Het hoofd was al eerder ontdekt en er was nog een derde plek die erbij hoorde. Die drie tesamen waren de complete heilige(?). Die grot kon je redelijk makkelijk inlopen, maar de bedoeling was dat je aan de andere kant via een schoorsteen eruit klom om zo al je slechte karma achter te laten. Driekwart van mijn studenten heeft dat gedaan met meer of minder hulp van elkaar. Ik heb ook een poging gewaagd. Maar zonder licht, met bergschoenen en kennis van wat er allemaal fout kan gaan durfde ik het toch niet aan.

Maar wat is nu Lord Buddha’s Parinirvana?
Het was op deze dag dat de Boeddha werd verwekt, geboren, het kwaad onderdrukte , verlichting bereikte en het Nirvana bereikte.
Het wordt beschouwd als een van de meest gunstige dagen voor boeddhisten over de hele wereld.
Passages uit de Nirvana Sutra die de laatste levensdagen van de Boeddha beschrijven, worden vaak gelezen op Parinirvana-dag. Andere vieringen zijn meditatie en bezoeken aan boeddhistische tempels en kloosters. De dag is ook een tijd om na te denken over de eigen toekomstige dood en de dood van dierbaren. Dit denkproces weerspiegelt de boeddhistische leer over vergankelijkheid

Het moge duidelijk zijn dat we de dag toepasselijk gevierd hebben met een bezoek aan de tempel, meditaties tijdens de offeringen en het nadenken of ik de grot wel uit wilde klimmen gezien mijn vergankelijkheid

Terug op het Betapark bleek er een lama op bezoek te komen. Dus de studenten gauw onder de douche door en hun kyra en gho aan zodat ze passend gekleed waren voor het bezoek. Iedereen die wilde kon gezegend worden. Als je gezegend was, kreeg je ook een koordje dat je om je hals kon knopen en een korrel die op het altaar had gelegen en daardoor wijsheid bevatte. Die korrel moest je opeten.

Kinderfeestje en overheidswebsites

Voor de lunch was ik zondag bij de landlady uitgenodigd. Die vierden de derde verjaardag van hun dochter en de hele buurt is uitgenodigd. Het kostte enige moeite om mezelf ertoe te zetten om te gaan. Hoe ziet een kinderfeestje in Bhutan eruit en de lunch? En ken ik er mensen, wat wordt er van me verwacht? Ik had geen idee, dat was een van de redenen waarom ik moeite had om te gaan. Maar het leek in veel opzichten op een wat duurder kinderfeestje in Nederland. Veel volwassenen in zondagse kleding (en dan bedoel ik niet de kyra en de gho), veel kinderen in nette kleding, glijbaan, ballenspel, andere kinderspeeltjes. Er was een tafel met rijst, spaghetti, pasta, twee soorten vlees, drie soorten groente als lunch voor de volwassenen. Een tafel met marshmallows, chocolade barbecue, etc. voor de kleintjes. Veel neven/nichten? die hielpen met het uitdelen van borden, afruimen van tafels, vragen of je meer wilde drinken. Ik werd opgevangen door de moeder van de jarige die me voorstelde aan een oom en tante van haar. Veel mensen aan kleine tafeltjes die geanimeerd zaten te praten en veel kinderen die overal tussendoor banjerden, schreeuwden en speelden. Ik zat in een hoekje met mijn rug naar de rest in gesprek met de oom die in Nederland was geweest. Ik hoefde alleen maar te luisteren en mijn eten op te eten. Dat was op zich rustig. Ik denk dat de buurt uitgenodigd was vanwege het lawaaioverlast van muziek en kinderen, zoals we dat in Nederland ook wel eens doen.

Vandaag heb ik me voor het eerst lopen ergeren aan hoe het hier toegaat. Heb je een website van de overheid, wordt er niet op het contactformulier gereageerd, moet je een app installeren om te kunnen chatten, werken geen van de e-mailadressen die bij contact staan en wordt ook de telefoon niet opgenomen. Gelukkig had een van mijn assistenten contacten bij die afdeling en dat contact gaf me een emailadres dat niet meteen bouncede. Nu nog afwachten of er gereageerd wordt. Ook het regelen van het uitje van morgen waarbij ik opgehaald moet worden loopt van geen kanten, de winkel waar ik boodschappen wilde doen was dicht om vijf uur. De mevrouw zou rond vijf uur terugkomen zeiden de buren. Ik maar ergens koffie drinken. Maar toen ik na een uur terug kwam was de winkel nog net zo dicht als ervoor. Gggrrrrrr.

Ik denk dat ik moet ben. Tot nu toe heb ik me redelijk door alle onverwachte zaken heen weten te werken zoals geen computers voor een programmeercursus, etc. Maar nu is het even op. Ik ga voortaan 's avonds niet meer werken maar me ontspannen.

Balinese massage en momo's maken

Wat een fijne zaterdag heb ik gehad. Het begon met een Balinese massage en eindigde met momo's leren maken (en uiteraard proeven hoe goed ze geslaagd waren). De massage was een idee van een collega van me en de momo's van mijn studenten.

Mijn collega wist dat Ulli van Bhutan Homestay dit weekend in de stad was en dacht dat het wel fijn zou zijn om een echte ontmoeting te hebben ipv alleen digitaal. Zo gezegd, zo gedaan. We spraken af om met ons allen te ontbijten en daarna een massage te doen in het hotel waar ik ook mijn oriëntatie gehad had de eerste avond nadat ik uit quarantaine was gekomen. Het ontbijt was ruim keus uit continental, amerikaans of lokaal. De massage was nog ruimer keus uit klankschalen, Balinees, aroma, hot stone en Zweeds. Omdat Balinees de enige was die ik niet kende heb ik die maar uitgekozen. Tijdsduur of een uur of anderhalf uur. Voor het eerst van mijn leven anderhalf uur gekozen. Het was een uitstekende massage die eindigde met een hoofdmassage met olie. Nu, na twee keer douchen zit de olie nog steeds op mijn huid. Mijn haren zijn in de tussentijd wel olievrij. Ik heb een half uur bij zitten komen voordat ik uit de wolken weer op aarde was.

Mijn assistenten vonden dat ik quality time nodig had en hadden daarom bedacht om mij momo's te leren maken. Dat hadden ze eigenlijk vorig weekend gepland, maar toen kwam het uitstapje naar Punakha tussendoor. Maar deze zaterdag zou het dus gebeuren.
Na de lunch kwamen ze naar beneden naar Thimphu, haalden mij op en we liepen naar de markt. Daar kwamen we nog een student uit onze klas tegen. Het was op de markt leuk om te zien hoe ze hun groenten uitzochten, met elkaar overlegden, op hun mobiel keken om dingen te raadplegen, etc. Toen met de taxi naar het huis van Tandin want ik heb geen stomer en geen deegroller. Daarna door naar mijn appartement.

Twee begonnen de groentes te raspen, witte kool, winterwortel en rode ui. Een begon mij uit te leggen hoe je het deeg klaar moest maken. Bloem en water (en eventueel wat zout) mengen en langer kneden dan ik met brooddeeg doe. Daarna moest het deeg rusten. Dat kwam goed uit want er was nog genoeg schoon te maken qua groente.
Nog voordat alle groentes geraspt waren, had het deeg genoeg gerust en begonnen we lapjes deeg uit te rollen tot een ovale vorm. Of althans, Tandin maakte mooie ovale vormen en die van mij leken meer op vierkanten.

En dan moeten al die lapjes deeg uiteraard gevuld en de momo gevormd. De vulling was eerst nog aangevuld met twee soorten kaas en olie. Ze hebben geprobeerd om me drie momo-vormen te leren en een vorm die voor een andere inhoud bedoeld is en dus eigenlijk niet bij een momo gebruikt mag worden.

De stoompan moet met olie ingevet zijn en de momo's moeten niet tegen elkaar aan liggen. Uiteindelijk is er bijna een hele liter olie doorheen gegaan, voor zowel vulling als pan. Zodra een pan volgelegd is gaat hij op de stomer op het onderste niveau. De lagen die er al zijn gaan daardoor een niveau omhoog. Zo blijven de momo's lekker warm. Je ziet op het oog of ze klaar zijn. Glazig en een beetje gelig geworden.

Het grappige is hoe Tshering, Ngawang en Tandin alle kasten induiken om spullen te pakken die ze nodig hebben, uit mijn etensvooraad zaken halen die ze kunnen gebruiken, de woonkamer verbouwen zodat ze op de grond kunnen zitten werken voor het deegrollen en momo's vormen en na afloop het kleed uitkloppen, de woonkamer weer herstellen en de afwas doen. Zelfs al het gft dat ze gecreëerd hebben bij het koken wordt meegenomen. Door een middagje en avond hun hier in huis te hebben werd dit ipv een plaats waar ik slaap en lessen voorbereid opeens een thuis. Grappig wat aanwezigheid van anderen kan doen voor je perceptie. Het nadeel is wel dat ik nu vanochtend me opeens heel erg besef dat ik al mijn vrienden en familie uit Nederland heel erg mis.

Gelukkig staat me nog wat gezelligs te wachten. Vanmiddag is het verjaarsfeest van een dochter die drie wordt waar een buurtfeestje van gemaakt wordt waar ik voor uitgenodigd ben. Ook is dinsdag een uitstapje gepland door mijn studenten die vinden dat ik quality time nodig heb. We gaan vanuit het Betapark een hike maken. Daar wordt extra vroeg voor opgestaan, dus ik denk dat ik de vier kilometer die het zou zijn niet goed verstaan heb. Ik zal dus waarschijnlijk maandag na het werk op het Betapark blijven slapen. Genoeg afleiding dus.

Gescheiden afval en formele diners

Elke dag dat ik naar het Beta park gereden word, kom ik langs een afvalstation. Dat station heeft 4 loketten, dry waste, wet waste, hazardous waste en other waste. De eerste paar weken was het altijd dicht. Maar sinds deze week is het elke dag open. Ik ben benieuwd naar de gedachte erachter qua afvalscheiden.

In het appartement waar ik zit wordt niets aan afvalscheiding gedaan. Althans, er staat 1 prullenbak waar alles in kan. Ik hou het karton en papier er maar naast voor het geval van je weet maar nooit. Vandaag was ik toevallig thuis toen er schoongemaakt werd en kon ik de vrouw die dat deed vragen of het zin had dat ik het apart hield. Gelukkig bleek het zinvol te zijn.

Toen ik in de stad liep, kwam ik opeens een gazen afvalstation tegen met drie opschriften: biodegradable, recycle, other. Biodegradable was wat wij gft noemen, de recycle bevatte zowel papier, karton als plastic als blikjes. Dat afvalstation was qua opdeling in ieder geval voor mij vertrouwder.

Tijdens het uitje naar Punakha hebben we twee keer een officiëel diner gehad. Beide keren begon het met whiskey/wijn en fruit en het soort hapjes dat wij na afloop bij whiskey/wijn serveren. Dat was wel even wennen. Whiskey op lege maag werkt erg opwekkend. Het fijne was, dat er Oban te krijgen was. Tijdens onze wandelvakantie in Schotland hebben we geen druppel whiskey gedronken. Ook in Oban niet. Dat heb ik nu twee avonden achter elkaar goed weten te maken.

ps. Ik had het fout wat betreft afvalscheiding in het apartement. Er is een bak voor gft en een bak voor overig afval

De naweeën van een weekend weg

Voor afgelopen weekend had ik gepland om naar de farmers market te gaan, de laatste vier weken vast voor te bereiden, wat aan een stuk over data te doen, een wasje te draaien, etc. Toen we de uitnodiging kregen om naar Punakha te gaan zouden we de zondagmiddag vanaf 15:00 uur klaar zijn. Dan kon ik in ieder geval bijkomen en naar de markt gaan. Echter, de laatste avond in Punakha kregen we te horen dat we op zondag uitgenodigd waren om met de koning te dineren. Zoiets laat ik niet lopen, dus geen van de geplande activiteiten voor het weekend kon uiteindelijk doorgaan.

En dan is het nu donderdag en heb ik nog steeds geen tijd gehad om iets van mijn plannen uit te voeren. De lessen vragen toch meer voorbereidingstijd dan ik denk. Dus verder vooruitwerken is iets dat erg lastig wordt. Ook al omdat dat voor een groot gedeelte afhangt van hoe goed de stof die behandeld is al geland is.

Omdat ik nu na het ontbijt verder zonder eten zit, wordt boodschappen doen de prioriteit. Eerst voor mezelf zorgen anders kan ik niet voor anderen zorgen. Maar hopelijk lukt het dit weekend om wel wat verder vooruit te kijken.

De tweede lesweek, maar niet vol

Het lesgeven voor deze week zit erop. Op donderdag? Ja, op donderdag. We kregen vanochtend om 11 uur een appje dat we van 3 t/m 5 juni een uitstapje met alle trainers uit heel Bhutan gaan maken naar Punakha. En of we de studenten maar werk op wilden geven zodat ze vrijdag en zaterdagochtend zelfstandig aan het werk kunnen. Leuk, een soort schoolreisje voor de trainers.

Gelukkig kunnen mijn assistenten heel zelfstandig aan de slag en na enig overleg wat het handigst was om te doen en het geven van wat stof zagen ze het helemaal zitten. Ik denk dat de studenten dit ook wel fijn vinden. In de enquete die woensdag gehouden werd bleek dat ze graag na mijn uitleg nog uitleg van de assistenten hadden. Mijn stappen waren te groot en mijn Engels niet voor iedereen volgbaar. Dat laatste is wederzijds.

Ik heb dus vandaag mijn lesgeefstijl aangepast en heb ieder voorbeeld en elke lus stapje voor stapje voorgedaan. En langzamer gesproken. Toen ik klaar was met de stof hadden ze geen extra uitleg meer nodig van de assistenten en kreeg ik een applausje voor het lesgeven :-)

Maar wat dat uitstapje betreft. We gaan naar Punakha. Om daar te komen stijgen we van de 2400 meter van Thimphu naar 3100 meter om een pas over te gaan om vervolgens naar 1200 meter af te dalen. Het is 28 tot 30 graden in Punakha. Ik ben benieuwd of ik dat overleef.

Op de heenweg stoppen we onderweg op Dochula Pass op 3100 meter om de Druk Wangyal Chortens te bewonderen, het 360 graden uitzicht op de bergen en om thee te drinken. Als er uitzicht is, zouden we de hoogste berg van Bhutan moeten kunnen zien, Gangkhar Puensem van 7158 meter hoog. Maar omdat het geen winter is, is het weer op de pas nu meestal mistig. Ik ga me er dus maar niet vast op verheugen. De chortens zijn in 2008 gebouwd ter herinnering aan de Bhutanese soldaten die gestorven zijn tijdens het bestrijden van Assamese opstandelingen uit India die vanuit Bhutan India aanvielen. Voor het complete verhaal zie wikipedia

Na een lunch in Punakha gaan we de Punakha Dzong bekijken. Een Dzong is een combinatie van een verdedigingswerk (een soort kasteel) waarin zowel het wettelijk gezag als het Boedistisch gezag gehuisvest zijn/waren. Een Dzong mag je alleen bezoeken in de formele dracht van Bhutan. Ik ben dan ook benieuwd of we allemaal Kyra's en Gho's aankrijgen. De Punakha Dzong wordt ook wel het paleis van groot geluk of gelukzaligheid (the palace of great happiness or bliss) genoemd, is in 1637 gebouwd en is het eennagrootste paleis van Bhutan. Voor meer details, zie wikipedia. We gaan ook nog de langste hangbrug van Bhutan oversteken. Die brug is iets van 160 tot 180 meter lang. Waarschijnlijk niet te vergelijken met de zomerbruggen van Noorwegen.

De zaterdag is gelukkig iets minder intensief. We ontbijten pas om 8 uur om vervolgens een hike van drie uur te maken naar Khamsum Yuley Namgyel Chorten. In tegenstelling tot andere boeddhistische instituten of hogescholen in Bhutan, is het niet ontworpen voor gemeenschapsaanbidding, kloosterretraite of onderwijs. Het is ontworpen als een magisch hulpmiddel. Het werd gebouwd door koningin-moeder Ashi Tshering Yangdon Wangchuck om de negatieve krachten af te weren en vrede en harmonie door te geven aan alle levende wezens. Deze link bevat meer informatie over de Chorten. 's Middags kunnen we raften als we willen en 's avonds is er een live optreden van de Misty Terrace Group. Een alternatieve Bhutaanse rock band

De volgende ochtend is het alweer tijd om te vertrekken. Hoewel het vertrek om half negen staat, zouden we onderweg nog Chimi Lhakhang aandoen, maar als ik op de kaart kijk om te zien waar dat ligt, ligt dat niet op onze route. Misschien is dat dus voor een van de groepen die naar het oosten afreizen. Aan de andere kant, we hoeven maar twee en een half uur te rijden naar Thimphu maar volgens het schema is daar vier uur voor uitgetrokken, dus misschien dat we met een omweg reizen en wel temple of the Divine Mad Man gaan bezoeken. Deze tempel is gewijd aan de vruchtbaarheid. Voor een goed verhaal daarover, volg de link. Ik zal na afloop van het uitje waarschijnlijk wel weer vol verhalen zitten over hoe het was.

Een "gewone" lesdag

En dan denk je gewoon verder te kunnen gaan met lesgeven. Je bent op tijd, de studenten zijn op tijd, er zijn (gedeeltijl) laptops en vorige week verliep redelijk normaal.

Het begint met de groepskapitein (Goya), die verteld dat de klas verstoord zal gaan worden en dat lunchtijd een half uur opschuift. Omdat ik geen flauw idee heb van wat de verstoringen inhouden neem ik het allemaal maar voor kennisgeving aan en gooi het programma om omdat de ochtend nu een half uur langer wordt en de middag een half uur korter.

En dan komt de verstoring. Die houdt in dat alle studenten uit alle klassen naar het centrale veld gaan ivm oefeningen voor de verjaardag van de koningin. Wij, de trainers, gaan daarom maar wat vroeger lunchen en aansluitend een wandeling maken. Dan worden we gebeld dat er na de lunch nog videoopnames zijn. Er blijft dus 's middags geen tijd meer over om les te geven. We gaan dan maar wat eerder naar huis. Als we dat eerder geweten hadden, hadden we zo'n anderhalf uur eerder al naar huis gekund. Maar goed, mij hoor je niet klagen. Maar een gewone lesdag is anders. En morgen zou lunchtijd ook verschoven worden. Ik ben benieuwd of dat morgen nog steeds zo is.

De eerste volle lesweek

Na de opening van afgelopen donderdag en de eerste lesdag afgelopen vrijdag was deze week een verademing. Gewoon lesgeven in mijn eigen klas zonder bijzonderheden. Hoewel, geen bijzonderheden? Voorafgaand aan mijn reis was mij al gevraagd om de benodigdheden voor de cursus op te geven. Dus ik een lijstje maken met laptops/computers voor elke student, toegang tot internet, OS, mogelijkheid tot downloaden, etc. Daar werd goed op gereageerd. Wat schetst mijn verbazing, er zijn geen computers of laptops. Navraag leert dat die in de eerste week van juni gaan komen. Wat te doen? Voor het eerst in mijn onderwijscarrière vraag ik mijn leerlingen om hun mobiel te pakken. Normaal controleer je dat ze ingeleverd/opgehokt/of anderszins uit zicht zijn en niet gebruikt worden. We gaan Python doen vanaf W3schools. Dan kunnen ze tenminste echt aan de slag.

Vervolgens blijkt dat de wifi in het lokaal overbelast wordt als er 29 leerlingen, 3 assistenten en een trainer tegelijk het internet op willen. De studenten zijn dusdanig gemotiveerd dat ze hun eigen databundels gebruiken om te kunnen werken.

De drie assistenten zijn geweldig. Ze zien/snappen veel beter dan ik wanneer er iets toch nog in Dzonkha uitgelegd moet worden, wat voor assistentie nodig is etc. We hadden van te voren samen gezeten om eea voor te bereiden. In de loop van de week heb ik ze gevraagd of ze eventueel ook zelfstandig onderdelen uit zouden willen leggen. Per slot ga ik weg en blijven zij. Maar dat wilden ze niet. Ze leerden meer van naar mij luisteren en kijken hoe ik het doe om het daarna op eigen manier in eigen taal samen te vatten. Voor vandaag hebben ze, net als afgelopen zaterdag, een quiz in elkaar gedraaid voor de leerlingen. Dat is uiteraard voor hunzelf ook erg leerzaam. Er is nl. maar een assistent die iets van Python afweet. De twee anderen kenden het nog helemaal niet. Ze zijn zelfs zo gemotiveerd dat ik gisterenavond om 10 uur nog een appje van ze kreeg of ik de quiz wilde testen zodat ze eventueel nog verbeteringen aan konden brengen.

Het feit dat ze zo zelfstandig zijn maakt wel dat ik met een gerust hart op zaterdag geen les geef maar thuis blijf om daar de volgende week voor te bereiden en te werken aan een data-project. En ook dat ik de eerste twee dagen 's middags me teruggetrokken heb voor een tukje. Het verschil tussen 2400 meter waar ik 's avonds slaap en de 2880 meter waarop ik lesgeef hakken er toch wel in. Gisteren heb ik voor het eerst een volle lesdag doorgebracht bij de studenten.

Donderdag waren er opeens laptops beschikbaar,1 laptop per twee personen. Niemand die dat vertelt, ze zijn er opeens. Vrijdag kwamen er nog een paar laptops bij. Nu missen we nog maar 9 laptops. Het verschil in leren was duidelijk te merken. Vanwege het betere overzicht op een scherm van een laptop ipv een mobiel gingen ze opeens veel sneller. Ik moest dan ook extra stof ophoesten en heb ze een spelletje laten programmeren, raad het nummer dat ik in gedachten heb. Daar kan ik maandag op terug komen door ze elkaars spelletje te laten spelen en daarna te onderzoeken waarom ze het ene programma leuker vonden dan het andere. Dus gebruikersvriendelijkheid en robuustheid komen dan spelenderwijs aan de orde. Daarna kunnen we het hebben over strategiën om te raden wat automatisch leidt tot complexiteit.

Dan ga ik nu maar verder met volgende week voor te bereiden.

facebook-pagina Ministerie van gezondheid

Bhutan is het afgelopen jaar voorzitter geweest van de World Health Assembly. Van 22 tot 28 mei is de 75ste bijenkomst en is het stokje overgedragen aan de Republiek van Djibouti. Dat wil zeggen, de minister van gezondheid was voorzitter/voorzitster. De World Health Assembly is het besluitvormende orgaan van de WHO. Het wordt bijgewoond door delegaties van alle WHO-lidstaten en richt zich op een specifieke gezondheidsagenda die is opgesteld door de raad van bestuur. De belangrijkste functies van de Wereldgezondheidsvergadering zijn het bepalen van het beleid van de organisatie, het benoemen van de directeur-generaal, het toezicht houden op het financiële beleid en het beoordelen en goedkeuren van het voorgestelde programmabudget.

Op defacebook-pagina van het ministerie van gezondheid komen meer berichten voorbij. Sommige leuk, andere minder. Daar stond bijvoorbeeld tot voor kort de dagelijkse stand van zaken rond infecties met Covid-19, besmet, hersteld, overleden (tot nu toe 21). Sinds afgelopen maandag wordt dat nog maar wekelijks gedaan. Andere zaken die daar voorbij komen zijn oa

• een speciaal georganiseerde voetbalwedstrijd om de gezondheidszorg te bedanken
• dat het ENT (ear, nose, throat oftewel KNO) team op bepaalde tijden in bepaalde ziekenhuizen aanwezig zal zijn zodat mensen niet ver hoeven te reizen voor controles en onderzoeken. Je kan terecht zonder verwijzing en de diensten die geboden worden gaan van screening, audiologische tests, tonsillectomy tot nasal bone reduction
• de bevolkingsonderzoek van oa baarmoederhalskanker en borstkanker, waar die plaats vinden en wanneer
• hoe gezond het Bhutaanse eten is (niet) waardoor er veel bloedarmoede en mineraal/vitamine-deficiënties zijn. Er wordt gewerkt aan een bewustwordingsprogramma qua voeding. Leuk is dat daar meteen commentaar onder komt dat ze moeten beginnen met het eten voor opgenomen patiënten in de ziekenhuizen te verbeteren en dat groenten en fruit zo duur zijn. Die komen me erg bekend voor van Nederland.

Four powerful animals

Bovenstaande versiering hangt aan de muur van mijn appartement. Nieuwsgierig als ik altijd ben, ga ik googlen naar vier powerful animals. Een compleet verhaal over mythische wezens in Bhutan vind ik in een artikel van mei 2021. De vier mythische wezens (voor hen die de link naar het artikel niet wensen te volgen :-) zijn, van boven naar beneden: de Draak (Druk), de Garuda (Chung), de Sneeuwleeuw (Seng) en de Tijger (Tak).

Die vier mythische wezens worden ook wel met andere namen aangeduid, zoals de vier bewakers, vier goden, vier waardigheden, vier gunstige beesten. Ik vind eigenlijk de vertaling geen recht doen aan het gevoel dat de Engelse termen bij me oproepen:‘Four Guardians’, ‘Four Gods’, ‘Four Dignities’, ‘Four Auspicious Beasts’ Zij stellen het overwinnen van geboorte, ouderdom, ziekte en dood voor. Ze zijn ook de bewakers van de vier windrichtingen.

• Draak (Druk) staat voor elegantie, generositeit, kalmte en prestaties
• Garuda (Chung) staat voor onbevreesdheid, kracht en wijsheid
• Sneeuwleeuw (Seng) staat voor vitaliteit, waardigheid, luchtigheid en puurheid
• Tijger (Tak) staat voor vertrouwen, discipline en bescheidenheid

De eerste lesdag, bezoek van de koning

Na de opening van mijn cursus had ik mijn leslokaal vast bekeken om te controleren of alles aanwezig was wat er moest zijn. Er moesten nog wat zaken geregeld worden en dat zou gebeuren. Toen ik daarna met mijn assistenten zat, kregen zij bericht dat de lessen toch in een ander lokaal gegeven zouden worden. Nog later tijdens onze sessie kregen zij weer bericht dat het nog een ander lokaal zou zijn. Ok, dan kan ik mijn lokaal niet van te voren inspecteren. Ze zouden me de lokatie nog appen. De volgende ochtend toen ik aankwam voor mijn eerste les stonden ze me op te wachten. Er waren wat problemen, we zouden toch niet in het laatste lokaal terecht kunnen. Uiteindelijk kwam het erop neer dat de studenten de stoelen uit het lokaal dat ik als eerste (en enige) bekeken had haalden en naar het lokaal ernaast verhuisden. Daar zouden we gaan beginnen.

Het eerste deel, introductie van onszelf verliep vlot en ongestoord. Daarna zouden ze zelf de klasseregels opstellen. Toen we daarmee bezig waren kwamen allemaal mensen ons lokaal binnen. Eerst om te zorgen dat de ramen open waren vanwege het feit dat de koning langs zou komen. Dat zorgt natuurlijk al voor onrust. En daarna nog een paar keer andere mensen om oa te controleren dat onze mobiels op stil stonden en nog wat zaken die ik niet kon volgen, of gewoon om dag te zeggen. Oftewel, we waren lekker geconcentreerd bezig. Helaas konden we niet pauzeren op het moment dat het gepland stond omdat de koning in het gebouw rondliep. We gingen dus maar gewoon door met de stof. Die arme studenten hebben uiteindelijk 3 uur zonder te kunnen pauzeren in het lokaal gezeten.

En toen kwam de koning binnen. In de tussentijd waren er al zoveel onbekenden met bombast binnen gekomen dat ik in eerste instantie niet eens door had dat het deze keer de koning zelf was:-) Gelukkig was er tijdens de oriëntatie van woensdagavond alles verteld rond de do's en don'ts als je bij de koning in de buurt was. Dat maakte het wel wat makkelijker. Wat het ook makkelijker maakte was dat de koning, net als het hoge bezoek bij de opening van de cursus, zich als een gewoon mens gedroeg met smalltalk en een aanmoediging voor de studenten. Uiteindelijk is hij nog geen vijf minuten binnen geweest. Maar het was wel een hele gewaarwording. Al met al hebben we uiteindelijk wel het programma kunnen draaien in de ochtend dat we gepland hadden.

Door al die drukte was ik al best moe geworden. Alleen was er de afsluiting van een cursus waar de docenten geacht werden minstens bij de lunch aanwezig te zijn. Dus echt tijd om bij te komen was er niet. 's Middags mochten mijn assistenten het programma draaien. Ik ben wel blij dat we dat al zo afgesproken hadden en dat ik goede assistenten heb. Ik hoefde alleen maar na afloop nog een korte samenvatting te geven van wat er behandeld was.

Zaterdag is er ip ook les. Alleen omdat er geen laptops waren zag ik niet wat ik nog zou kunnen doen. De assistenten hadden wel ideeën en die hebben dan ook vandaag de studenten aan het werk gezet. Ik ben ze erg dankbaar want ik moest echt bijkomen van alles wat er vrijdag gebeurd was. Morgen ga ik vast de rest van de week voorbereiden.

Opening van de cursus

Dankzij mijn gids van vier jaar geleden had ik de aankondiging van mijn cursus gekregen waardoor ik wist dat ik geen 100 maar maximaal 30 studenten zou krijgen. Ook kon ik daarin lezen dat ik in Thimphu zou werken. De plaats van tewerk stellen was ik ook wel nieuwsgierig naar.

Verder informatie die ik via officiële kanalen had gekregen was dat er een opening van de cursus zou zijn. Geen flauw idee wat dat voorstelde, misschien gewoon dat dan de eerste lesdag zou wezen. Maar dat had ik mis. Er was een officiële opening met een hoge gast,toespraken, een fotomoment en een informele thee. Het grappige was, dat hoewel de hoge gast met veel ceremoniëel begroet werd, hij vervolgens gewoon een mens was. Grapjes maken met de studenten, smalltalk met de gedelegeerden en mij. Uiteraard wist ik niet of ik geacht werd meteen na de opening les te gaan geven of dat ik daarna vrij was. Het bleek het laatste te zijn. Ik heb die vrije tijd gebruikt om kennis te maken met mijn assistenten. Per slot is het wel handig als we weten wat we aan elkaar hebben en ze weten wat ik van hun verwacht. Uiteindelijk heb ik een volle werkdag gedraaid.

's Avonds in mijn appartement was ik redelijk afgedraaid. Niet alleen door alle nieuwe indrukken, maar ook door de hoogte. Paro, waar ik in quarantaine zat ligt op 2200 meter,Thimphu waar ik woon, op 2400 meter en het Betapark waar ik lesgeef ligt op 2880 meter. Ik ben blij dat ik hoog lesgeef en laag slaap. Precies zoals het volgens de regeltjes het beste is. Ook fijn dat het hoogteverschil tussen wonen en werken niet meer dan 400 meter is, wat ook netjes conform het advies is. Tot nu toe is het enige wat ik ervan merk dat het erg vermoeiend is en dat ik een trap rustig op moet lopen.

Uit quarantaine

De Desuup on duty van het Kichu Resort heeft een appgroep waarin iedereen toegevoegd wordt die daar in quarantaine gaat en die ook netjes verwijderd wordt als de quarantaine over is. Dat houdt in dat ik nu een hoop telefoonnummers en namen heb van mensen waarvan ik weet dat ze getest zijn, wanneer ze getest zijn en wat het resultaat van hun test was. Ik heb dan ook niet het gevoel dat ik terughoudend hoef te zijn met mijn eigen testresultaten die ik zelf ga delen :-) Ik was op de 5de dag negatief getest waardoor ik na de 6de nacht op 17 mei het resort mocht verlaten met een keurige verklaring dat ik negatief getest was.

De dag van vrijlaten werd meteen een intensieve dag. Een mededocent (onderhoud fietsen) en ik werden samen opgehaald rond 12 uur. Daarna lunch in Paro bij de Thai. Mijn mededocent is nl Thai en sprak zo goed als geen Engels. Hij had een eigen interpretor wiens vrouw het restaurant had. Mijn mededocent wilde erg graag in dat restaurant lunchen om iets meer connectie met zijn interpretor te krijgen. Vervolgens met een maximale snelheid van 50 km van Paro naar Thimphu (65 km) waar we wonen en lesgeven. Daar eerst de bagage in onze respectievelijke onderkomens. De Thai had vanwege zijn cursus twee mountainbikes bij zich en tig dozen met onderdelen/gereedschap. Alleen voor zijn spullen was er een extra jeep geregeld. Mijn twee rugzakken plus een bevertas staken daar mager bij af.

Nadat we uitgeladen waren moesten we meteen door naar het ziekenhuis om bloed te laten prikken, urine af te staan en een röntgenfoto te laten maken. Dat ging vlotter dan verwacht dus we mochten een klein uurtje op onze kamers bijkomen voordat we naar de oriëntatie met de programmacommissie gereden werden die afgesloten werd met een diner.

Na vijf dagen niets doen en niemand spreken was dit opeens een volle dag van 12 uur 's middags tot 10 uur 's avonds met heel veel nieuwe mensen, indrukken, verplaatsingen en informatie. Gelukkig hadden we de volgende dag de ochtend vrij en zouden we 's middags opgehaald worden voor de drugstest en de immigratie voor het werkvisum. Die zou dus ip rustig zijn.

Die rustige ochten werd toch minder rustig dan gedacht. Dr Myo Thida, de IT adviseur van de De-Suung Skilling Programm committee wilde graag met me afspreken om me gezien te hebben voor ze vertrok. Ze was namelijk gestopt en ging het land uit. Ook wilde ze me voorstellen aan een van haar studenten die bij mij assistent zou zijn. Daar ging mijn rustige ochtend, maar daar stond tegenover dat ik nu wel weet waar de beste koffie in Thimphu te vinden is. Na die koffie en een lunch ging het naadloos door naar het ziekenhuis waar we een laatste medische check ondergingen. Er werd oa de bloeddruk gemeten. Die van mij bleek 155 over 100 te zijn. Best wel bijzonder hoog, ik schrok dan ook wel. Ik kreeg dan ook van de dokter eerst de nodige vragen erover en daarna het verzoek om na een week het nog een keer te meten en als het nog steeds te hoog was terug te komen voor medicijnen. Bij mijn Thai bleken weer andere zaken aan de hand. We waren samen in de spreekkamer en onze formulieren werden doorgesproken met ons terwijl de ander er dus naast zat. Ook weer iets met privacy dat we in Nederland anders hebben. De drugstest idem dito. We bleken geen van ons beiden (sporen van) drugs in de urine te hebben. En aansluitend door naar de immigratie om vingerafdrukken, foto's en een werkvisum te krijgen. Dat ging vrij vlot. Daar waren we na een half uur klaar, maar al met al reden we pas rond half zes richting onze woningen.

In de tussentijd had mijn medelandgenoot mij geappt dat hij langs zou komen om me voor te bereiden op wat er bij de opening van mijn cursus op me af zou komen. Alleen stond hij bij mijn appartement op het moment dat wij bij de immigratie binnen gingen. Met Casper heb ik daarna gegeten, ben ik bijgepraat en hebben we ervaringen uitgewisseld. Een van die ervaringen ging over de bloeddruk. Hij meldde dat dat bij de groep van vier docenten waarmee hij het land binnen gekomen was ook het geval was en dat er twijfels waren hoe goed de bloeddrukmeter gecalibreerd was. Ook vertelde hij dat voor zover er ech verhoging tov van thuis geconstateerd was dat bij iedereen na een á twee weken hersteld was. Dat was een hele geruststelling. Al met al was het toch wel weer 9 uur voordat ik echt thuis was en me kon voorbereiden op de opening van mijn cursus.

Het waren twee volle dagen

Vanzelfsprekendheden

Vorige maand was ik op de Hebriden, daar was het net als hier 's ochtends om 5 uur al licht als ik mijn ogen open deed. 's Avonds is een heel ander verhaal. Daar, zowel als in Nederland is een heel geleidelijke overgang van licht naar donker, zo rond een uur of 10. Hier gaat de zon al om 18:45 onder en begint het een half uur ervoor al duidelijk donker te worden en bij zonsondergang is het echt donker. Mischien dat het door het dal komt dat het bij zonsondergang al echt donker is ipv pas een poosje daarna. Maar het feit dat het zo snel gaat is wel wennen.

Op de Hebriden zorgden we ervoor dat we altijd rekening hielden met de hoeveelheid water en electriciteit die we hadden en probeerden we dat proactief aan te vullen. In het normale leven in Nederland zou je daar niet bij stil staan. Hier is het me al overkomen dat de electriciteit uitviel. Omdat daardoor ook de wifi uitviel kon ik geen appje sturen naar de Desuup on duty dat dat het geval was. En ik mag ook niet rondlopen op het terrein en kon dus ook niet op een andere manier communiceren. Je moet dan maar hopen dat het niet alleen lokaal bij mij was zodat het opvalt. Maar het was wel een eyeopener.

Vanuit een andere groepje huizen kwam een appje dat het water het niet deed. Gelukkig heb ik daar niets van gemerkt. Maar het maakte wel dat ik ervoor zorgde dat ik altijd voldoende gekookt water had. Zo zie je maar hoe snel je gewend raakt aan wat er qua (basis?)voorzieningen aanwezig is.

Om te kunnen douchen of een bad te nemen moet je een half tot een heel uur van te voren de geyser aanzetten. Het klinkt alsof er over een boiler gepraat wordt. Daarna moet hij uitgezet vanwege kans op oververhitting. Dat laatste ken ik niet van onze geysers noch boilers. Zoiets zet je toch wel aan het denken.

Bhutanees eten 2 (Bhutaans eten?)

Waar ik tijdens mijn vorige bezoek al in een blog over het Bhutaanse eten geschreven heb, kan ik het toch niet laten er nog een keer over te schrijven. Ik zit nu namelijk niet bij mensen thuis en dat is te merken aan het eten. Ook eet ik alleen en dat is niet gezellig. Het lastigste is dat ik nog steeds niet van pittig eten houdt, laat staan van erg pittig. Het eten is zo heet dat mijn neus gaat lopen, ik ga niezen, mijn ogen tranen en mijn smaak weg is. Lijkt verdacht veel op coronaverschijnselen, hmm. Alleen heb ik er ook de hik bij en heb ik er alleen tijdens tot vlak na het eten last van. De PCRtest die op de eerste volle dag van mijn quarantaine afgenomen werd gaf me gelijk in het feit dat het geen corona was. Nu nog aantonen dat het wel het eten is :-)

Het is lastig om te zorgen dat ik mijn eten niet laat staan vanwege de smaak. Goed eten is toch wel belangrijk. Het houdt in dat ik vaak een uur bezig ben om mijn maaltijd weg te werken. Jammer. Gelukkig wordt het eten lauw geserveerd en kan het dus ook niet echt afkoelen. :-)
Wat ook niet meehelpt is dat ik, om verstopping door veel meer witte rijst en veel minder groente dan ik thuis eet te voorkomen, voedingsvezels meegenomen heb. Volgens voorschrift moeten die door het eten, liefst in vla of yoghurt. Beide zijn niet aanwezig, dus ik doe het door de emma datsi. Het enige probleem is dat de voedingsvezels een sinaasappelsmaak hebben. Ze waren niet zonder smaak te krijgen. De combinatie van pittig met sinaasappel is soms erg vreemd. Het is duidelijk dat dit een product voor de westerse markt is.

De eerste dag kreeg ik meteen een verassingspakket van de De-Suung skilling committee. Daar zitten etenswaren in. Ongefermenteerde groene thee met Cordyceps sinensis (een schimmel die op een rups parasiteert) dat medicinale eigenschappen zou hebben. Volgens Traditional uses and medicinal potential of Cordyceps sinensis of Sikkim zou het in ieder geval gedeeltelijk kloppen. Maar als gebruikelijk, nader onderzoek is nodig. Voor de rest was er honing uit de Bumthang vallei, pruimenjam gemaakt van pruimen, honing en suiker, vier soorten candy (gember, appel, kruisbes en papaya gedroogd zonder verdere toevoegingen), maiskoekjes en boekweitkoekjes.
Tot nu toe ben ik alleen nog maar van het uitzicht aan het genieten en van het uitzoeken wat dingen zijn en waar in Bhutan het vandaan komt. Leuke bezigheid.

Voorbereiding, vertrek en quarantaine

Qua voorbereiding voor de reis was het redelijk makkelijk. Bij de GGD langs om te kijken of ik nog vaccinaties miste en zorgen dat ik zelf mijn water kon zuiveren zodat ik niet twee maanden lang plastic flesjes aan het leegmaken was. Qua lesgeven was het wat hectischer. Er werd gevraagd of ik ook nog een cursus databases kon geven. Een boek bij Romke lenen was daar een goede start voor wat betreft achtergrondkennis, maar een practicum zet ik niet op in een paar uur. En al helemaal geen practicum dat recht doet aan de stof.. De TU Delft heeft me aan powerpoints geholpen voor de lessen en het Astrumcollege was zo vriendelijk om zijn practicum beschikbaar te stellen. Dat gaat dus helemaal goed komen.

Het vertrek viel net op de maandag na de meivakantie. Schiphol was al twee weken negatief in het nieuws vanwege de lange rijen. Ik hoopte dat het op de maandag na de meivakantie toch iets rustiger zou zijn. Martijn bracht me weg vanwege de hoeveelheid bagage.Erg fijn.

Er stond al een rij bij de incheckbalie toen we er aan kwamen (drie uur voor vertrek en 5 minuten nadat de balie open gegaan was). De dame bij de balie wist niet hoe ze bagage door moest checken naar Bhutan vanuit Bangkok. Het was goed dat we daar van te voren voor gewaarschuwd waren en dat ik de correspondentie tussen DrukAir en Singapore Airlines bij me had. Vervolgens de bagage naar de odd-size brengen waar iemand stond die uit kantoor geplukt was om te helpen. Daar stond geen rij. Daarna door om met de boardingpass naar het beveiligde deel te komen. Daar begon opnieuw een rij die naadloos overging in de rij voor security en die ging weer naadloos over in de rij voor de paspoortcontrole. Totale duur vanaf de eerste rij (aankomst 7:45) tot losgelaten worden bij de douane (10:07) minder dan twee en een half uur. Formeel had ik nog een kwartier voordat het boarden begon. Dat begon dus te laat en vervolgens stonden we met het hele vliegtuig in de rij om te tanken.

Ruim 12 uur vliegen, 12 uur overstap, 3 uur vliegen, 12 uur overstap, begon het laatste deel met DrukAir en landingsplaats Paro waar maar zo'n 20 piloten mogen landen omdat het zo'n gevaarlijke baan is. Dat wetende is het best wel eng om de wolken het vliegtuig binnen te zien komen als er doorheen gevlogen wordt

Maar alles ging goed en er was een mooi uitzicht over de Himalaya en het dal waar we landden.

Meteen in de ingang, dus nog voor de ontvangsthal werd je al positief ontvangen

Alleen werd mijn creditcard ingeslikt bij de ATM op het vliegveld (en na een belletje stond er al binnen 10 minuten iemand om het apparaat open te maken en mij mijn creditcard terug tegeven). Kortom, na het landen ging het even wat minder.
Het grappige is wel, dat ondanks het feit dat iedereen nog 5 dagen in quarantaine moet iedereen toch meteen ging staan om zo snel mogelijk het vliegtuig uit te zijn

Buiten stond een busje klaar voor elk quarantainehotel waar mensen naar toe gebracht gingen worden. Ik zit in een echt resort waar een sauna, massage, stoombad etc. wel aanwezig maar niet in gebruik zijn :-( maar de omgeving is lekker groen en vanuit mijn terras kan ik er wel van genieten. Ik mag niet verder dan een meter buiten mijn voordeur. Het eenmalige keuzemenu bevatte de optie vegetarisch: ja/nee. Gelukkig werd er vandaag het menu van het hotel gebracht waar je op eigen kosten uit kan bestellen.